Адна з самых працяглых вуліц Дунілавіч,зараз яна называецца вуліцай Асяненкі.Сучасны выгляд яе такі:
А гэта фота зроблена там жа ў 30-х гадах прайшоўшага стагоддзя.
Яшчэ адзін здымак амаль з той жа кропкі:
У які час ён зроблены?
Мяркую,што мужчына на ім – Скіндэрскі Станіслаў.
А як лічыце вы?
10 нагод, каб завітаць у Дунілавічы:
1. Убачыць касцёл Найсвяцешай Тройцы (Троіцкі касцёл дамініканцаў).
Манументальны помнік архітэктуры позняга барока (з элементамі класіцызму). Заснаваны ў 1683 годзе па фундацыі Альжбеты Ісайкоўскай-Белазор. Да 1766 года існаваў драўляны касцёл. Мураваны будынак узведзены ў 1769—73 гадах пры 2-павярховым кляштары дамініканцаў (не збярогся).
Прыгожы агромністы храм, размешчаны ў цэнтры вёскі, уяўляе сабой трохнефавую двухвежавую базіліку з хорамі і арганам.
Мастацкую каштоўнасць уяўяляе каваная брама агароджы касцельнага пляца, вырашаная ў стылі ракако.
2. Разгледзець 5 алтароў.
Галоўны з іх — двух’ярусны, степеньчаты. Гэта адзіны ў Беларусі алтар такога тыпу. Пад другім ярусам зроблены праход, які злучае сакрысціі. У нішы супрацьлеглай сцяны вырабленая Труна Гасподня.
3. Памаліцца перад Цудадзейным абразом Маці Божай Ларэтанскай.
Марыя Ларэтанская лічыцца заступніцай пілотаў і тых, хто падарожнічае ў паветры, да яе звяртаюцца лётчыкі ўсяго свету.
4. Прайсці па тых сцежках, дзе хадзілі браты дамініканцы.
Каталіцкі манаскі жабрацкі ордэн быў створаны ў пачатку 13 стагоддзя, меў галоўным накірункам прапагандысцка-місіянерскую дзейнасць. У Беларусі дамініканцы з’явіліся ў пачатку 16 стагоддзя. Неслі ў народ веру ў Бога, а таксама адукацыю і культуру. Але паколькі каталіцкія ордэны падтрымалі нацыянальна-вызваленчы рух (удзельнічалі ў паўстанні 1830—1831 гадоў), то пазней кляштар зачынілі, а манахаў выслалі.
5. Наведаць сем могілак:
* яўрэйскія
(Тут пахаваны яўрэі мясцовага кагала, у тым ліку чатыры коэны. Першыя пахаванні датуюцца 1761 годам. Сёння налічваецца 369 магіл.
У 19 стагоддзі Дунілавічы, як і большасць мястэчак Заходняй Беларусі, доўгі час былі яўрэйскім паселішчам. Згодна з перапісам 1897 года тут налічвалася 1810 жыхароў, з іх 1553 — яўрэі);
* крыкальскія
(Тут пахаваны жыхары маёнтка Крыкалы, у тым ліку ўладальнікі аднайменнага фальварка. Помнікі датуюцца 18—19 стагоддзямі);
* «чырвоныя»
(На іх захавалася грабніца … Длужнеўскіх. Была пабудавана на мяжы 19—20 стагоддзяў, цяпер апраўлена);
* каталіцкія
(У 30-х гадах 20 стагоддзя тут быў устаноўлены адметны помнік мужу і жонцы Сямашкам са шляхты герба Лебедзь. Кажуць, што іх продак, мужны волат Ян Сямашка паслужыў прататыпам рыцара Лангіпівуса Падбіпенты ў рамане Генрыка Сянкевіча «Агнём і мячом», а эпітафію з яго магілы Уладзімір Караткевіч падае ў рамане «Нельга забыць»);
* праваслаўныя
(Знаходзяцца непадалёк ад каталіцкіх. Некалі на іх месцілася капліца);
* «расійскія»
(Называюцца так, бо надпісы на помніках на рускай мове, а частка пахаванняў — расійскіх ваенных. Датуюцца 19 стагоддзем.);
* мемарыяльныя (інтэрнацыянальныя)
(Тут пахаваны вайскоўцы польскай арміі з 36-га палка Legii Akademickiej пад камандаваннем палкоўніка Ульрыха, якія загінулі ў ваколіцах Дунілавіч у 1920 годзе ў баях з арміяй Тухачэўскага, а таксама палякі, беларусы, рускія і кітайцы).
А яшчэ — брацкае яўрэйскае пахаванне.
(Тут знайшлі супакой расстраляныя немцамі ў лістападзе 1942 года жыхары яўрэйскага гета — 828 чалавек, у тым ліку каля 300 дзяцей.
У пасляваенны час на брацкай магіле па ініцыятыве і на сродкі Хаіма Рудэрмана быў устаноўлены помнік. Гэта адзіны жыхар-яўрэй, які застаўся пасля вайны ў Дунілавічах. Вярнуўшыся з фронту, ён некалькі гадоў працаваў старшынёй раённага спажывецкага таварыства, а потым выехаў у Польшу і далей у ЗША.
«Нельга ўсё жыццё жыць мінулым. Немагчыма ўсё жыццё пражыць на могілках», — сказаў ён перад ад’ездам.
Нядаўна пахаванне атрымала новы абеліск і надмагільны помнік. Каля яго часта можна ўбачыць жывыя кветкі і, згодна з яўрэйскім звычаем, дробныя каменьчыкі…)
У цэнтры вёскі таксама знаходзіцца помнік 34 землякам, якія загінулі ў гады Вялікай Айчыннай вайны.
6. Пашукаць скарбы ў возеры Бледнае.
Згодна з легендамі, там затопленыя каштоўнасці, скульптуры і тэхніка… Гэта, як кажуць, асобная гісторыя.
7. Паглядзець на тыя мясціны, дзе ў лютым 1916 года пабываў імператар Мікалай ІІ.
Расійскі самадзержац правёў агляд войскаў, паабедаў у палацы графа Тышкевіча і адбыў на станцыю Сяславіна (цяпер — Крулеўшчына), дзе знаходзіўся яго цягнік. Можна пасядзець на канапцы, на якой рэальна мог бы адпачываць Мікалай ІІ (гэтая і іншыя надзвычай цікавыя знаходкі знаходзяцца ў прыватнай калекцыі мясцовага краязнаўцы Франца Хоміча).
Паколькі Дунілавічы падчас Першай сусветнай вайны трапілі ў зону баявых дзеянныў, у іх ваколіцах і сёння няцяжка адшукаць рэшткі акопаў.
8. Паслухаць пра забытыя з пачатку мінулага стагоддзя скляпенні ды праход паміж імі.
Яны знаходзяцца пад касцёлам Святых Апосталаў Пятра і Паўла (да нашых дзён не захаваўся) і касцёлам Найсвяцейшай Тройцы). Уваходы ў абодва сутарэнні закладзены, але іх размяшчэнне захавалася ў памяці вясковых старажылаў. Працягласць тунеля, які праходзіць пад цяперашнім скверам, менш за сотню метраў. Вось бы адкрыць гэтыя скляпенні ды прайсціся са свечкамі або паходнямі! Верагодна, вачам адкрылася б шмат цікавага…
9. Даведацца пра падзеі з сівой даўніны.
Не выключана, што гісторыяй, якая адбылася ў мястэчку Дунілавічы ў 30-х гадах 20 стагоддзя, не пагрэбаваў бы і Шэкспір для сюжэту адной са сваіх трагедый. Пра гэта — «Дунілаўская балада» (песня).
І сёння на каталіцкіх могілках вы адразу заўважыце вялізны шэры помнік з барэльефам Божай маці ў жалобе. Літары на ім амаль не сцёрліся, надпіс (польскімі літарамі) добра чытаецца: «Аліна Самовіч. Жыла 26 гадоў. Забіта 28 красавіка 1936 года»…
10. Наведаць сядзібна-паркавы ансамбль графаў Тышкевічаў у Крыкалах (знаходзіцца ў ваколіцах Дунілавіч).
Дакладней — тое, што ад яго засталося:
* рэшткі вялізнага жывапіснага панскага парку ў пезажным стылі, які разбіты на схілах сямі ўзгоркаў і падзелены глыбокім ярам. Дэндрапарк ніколі не меў агароджы і, фактычна, межаў. Тэрыторыя старанна даглядалася. Паўсюль былі пракладзены дарожкі, устаноўлены скульптуры.
На ўездзе ў парк, з левага боку, знаходзілася невялікая каплічка, каля якой стаяла фігура Святога Францыска. Дзейнічаў фантан у выглядзе галавы льва, з пашчы якога струмень вады сцякаў у вялікую ванну, высечаную з цэльнага камня. (Зараз ванна знаходзіцца каля мясцовага кафэ «Салаўніны гай».)
У парку раслі экзатычныя дрэвы і кусты. Сёння тут захаваліся вельмі старыя асіны-волаты, таполі, клёны і іншыя дрэвы;
* рэшткі пабудоў з цаглянымі фасадамі і фундамент сепаратарнага пункта для перапрацоўкі малака, што засталіся ад гаспадарчага двара, сажалка, частка плаціны вадзянога млына;
Можна на ўласныя вочы пабачыць Чортаў камень, з якім звязана шмат легенд: як легендарная вупражка, кіруемая самім чортам, імчыць праз незвычайнай прыгажосці драўляны вісячы плецены мост, названы Ведзьміным (сёння ад яго засталіся толькі апоры), на шабаш з графам-чараўніком; як апошні мог зрабіць так, што ні на адным узгорку ў парку не бачылі ніводнай змяі, хоць навокал было страшна ступіць (дарэчы, іх у парку і цяпер няма, хоць у бліжэйшым лесе хапае); як з аднаго боку плоскі валун (сам камень у рост чалавека і нагадвае па будове сэрца) меў нейкія таямнічыя знакі: ці то выяву якой карты, ці то нешта іншае, сцёртае няўмольным часам.
А таксама ўзняцца на Лысую гару — вышэйшы пункт парка. Неверагодна, але на яе вяршыні няма расліннасці. Кажуць, што ў поўнач чэрці правяць там шабаш.
У парку сапраўды пануе адмысловая аура. Адных людзей уражвае таямнічая і рамантычная атмасфера сярэднявечча, другіх агортвае лёгкая трывога, а трэція адчуваюць неверагодныя цішыню і спакой…
Нядаўна было праведзена частковае добраўпарадкаванне парка і пракладзена экалагічная сцяжынка. Праз раку Заражанка перакінуты 5-метровы каваны мост. Каля бліжэйшай крыніцы выраблены і ўстаноўлены зруб і альтанка. На Лысай гары, каля маста абсталяваны месцы для заняткаў і адпачынку. Расчышчана цэнтральная дарога, пракладзены сцяжынкі да знакавых месц. На ўездзе размешчаны інфармацыйны стэнд, указальнікі.
____________
Сучасная вёска Дунілавічы (Пастаўскі раён Віцебскай вобласці) мае доўгую і цікавую гісторыю.
Былое мястэчка раскінулася на маляўнічай узгоркавай мясцовасці над возерам Свідна пры старажытным дзяцінцы з Полацка на Вільню — Віленскім тракце. Яго яшчэ называюць Альгердавым шляхам. Хто толькі не праязджаў па гэтай дарозе праз Дунілавічы: вялікія князі Вялікага княства літоўскага, першадрукар Францішак Скарына, імператары Напалеон і Мікалай ІІ і яшчэ вельмі шмат знакамітых людзей.
Належаць да самых старых рэзідэнцый колішняга Вялікага княства Літоўскага. Упершыню згадваюцца ў 1473 годзе як уладанне князя Аляксандра Юр’евіча Гальшанскага. Належалі вялікаму князю ВКЛ Жыгімонту ІІ Аўгусту, князю Мікалаю Крыштафу Радзівілу, графу Юзафу Тышкевічу і іншым.
Сучасныя Дунілавічы першапачаткова мелі назву Данілавічы. Магчыма, таму, што іх насялялі сяляне-даннікі, якія плацілі даніну мёдам. Таксама назва можа паходзіць ад латышскага слова «dunaksts», што азначае «балотнае месца». Сапраўды, паселішча ляжыць у катлавіне, праз яго працякае рака, знаходзяцца два возеры.
Аўтар:Юлія Хоміч
Літарамі на плане абазначаны:
А — клуб дзяржаўны.
В — банк.
С — кватэры паліцыі.
D — хлеў.
Е — стайня.
G -студня.
F — складзік.
По легенде,именно этим мотоциклом ИЖ-49 был награжден милиционер Г.Крюков за ликвидацию «бандита» Я.Короленка в 1953 году.
Пасля аб’яднання крыкальскага калгаса “1 Мая” з калгасам “Бальшавік” у Дунілавічах,у Крыкалах была створана нарыхтоўчая база. Прымалі буйную рагатую жывёлу і вагонамі па чыгунцы адпраўлялі ў Ленінград. Суправаджаць жывёлу,паіць – карміць,наймаліся мужчыны з суседніх вёсак.
У адну з паездак выправіўся і калгаснік Ш. з Гліншчыны.
Дарога была цяжкай і маруднай,вагон часта заганялі ў тупік для адстою.Нарэшце даехалі.
Асаблівым майстэрствам лічылася выгадна здаць жывёлу,бо ў дарозе яна губляла вагу. У гэты раз усё прайшло як патрэбна, і задаволеныя мужчыны вырашылі наведаць рэстаран.
“Закажу самае смачнае!”, — хваліўся Ш. Калі падышоў афіцыянт,то ён горда заявіў:”Бліноў драных і кавы бялёнай!!!”.
Нічога смачнейшага ў сваім сялянскім жыцці каштаваць яму не даводзілася.
Здарэнне гэта адбылося ў 50-х гадах мінулага стагоддзя.
Вёскі Салаўіха і Калінаўка (былыя Кукішы) месціліся побач і ў калгасе лічыліся адной брыгадай. Таксама яны ўваходзілі ў склад адной Лучайскай парафіі. Штогод, 26 ліпеня, там адбываўся парафіяльны фэст у гонар Ганны і Яўхіма, бацькоў Маці Божай.
Зранку ў той дзень надвор’е было выдатнае. Праўда, запрагаць коней мужчыны не спяшаліся, бо спадзяваліся пераканаць брыгадзірку, мажную жанчыну К. з Салаўіхі, зрабіць дзень святочным, а самім наведаць фэст у Лучаі.
Тая раз’юшылася: «Вам толькі святкаваць і святкаваць, а жыта хто будзе вазіць?»
Жыта тады жанчыны жалі сярпамі, вязалі снапы і састаўлялі ў бабкі для дасушвання.
Нічога не зробіш: запраглі падводаў пятнаццаць і цэлы дзень вазілі снапы ў пуню, якая раней належыла той самай брыгадзірцы…
Вечарам надвор’е рэзка сапсавалася, найшла чорная навальнічная хмара з праліўным дажджом і моцным громам. Маланка запаліла тую пабудову — і ўшчэнт згарэлі і пуня, і жыта.
Брыгадзірка паспрабавала арганізаваць тушэнне пажару, але людзі асаблівай актыўнасці не праяўлялі. Ды хіба такое полымя вёдрамі з вадой затушыш?
«Ёсць Бог на небе», — шапталіся калгаснікі.
Рэклама аўтобуснай лініі Глыбокае — Вільня. Газета Gluboker Sztyme, Nr. 19, 13 мая 1938 года.
Крыніца: https://i.mycdn.me/i?r=AyH4iRPQ2q0otWIFepML2LxRnqi-VjXULaZD_EJnq6sMKQ ,публікацыя — Кастусь Шыталь.
Дуниловичи,след в истории 